Nakhada 40 brš e pindžardipestar katar genocido /samudaripe upral Rromende ande Germanija 

D.M.

Pe araćutno djive, 17. marto 1982. brš, Germanija oficijelno pindžarda samudaripe upral e Rromende.  Itakaj gova sasa čačo čačipe pala phuvjake bare ande Germanija, pindžardipe e samudaripesko ande germansko barikanipe vi ande dokumentura konkretno avilo numaj ando paluno vakto. 

Numaj pe gova datumo anglal 40 brš germansko kancelaro Helmut Schmidt sasa angluno vučo baro ande Savezna Republika savo oficijelno pindžarda nacistikako samudaripe upral Sintura thaj upral Rromen. 

„Nacistikaki diktatura anda thaj ćerda pharo bičačipe koring Sintura thaj Rromen. Von avile proganjani / našalde numaj sevep pire rasa.  Gova zločinura avile akto e samudaripesko“, mothoda Schmidt.

Bi godolesko, Schmidt istarda pes pala moralno poćinipe thaj mothoda pala udžilipe savo trubuj te del  Savezna Republika Germanija pala doš  savo ćerda e žrtvurende thaj te ločharen lengi  amalipeski situacija.

Gova pindžardipe koring maškarthemesko kris mothoda nevo anglunipe ande relacija savezna vlada e germanske Sintonca vi e Rromenca. 

Inja amalipa ando miškope pala forutnenge čačipa fundosarde  “Zentralrat Deutscher Sinti und Roma” (Centralno vijeće pala germanske Sintura thaj Rromen). Gova vijeće ćerel thaj del šajipe pala lačhe kontaktura pala sa regionalne vi lokalne minoritenge amalipa  thaj zuralo dijalogo e političarenca vi e barenca.  Kataro gova vakto vi aver phuvjake bare thaj političari save ćeren bući athoska Schmidt den alav pala pindžardipe e samudaripesko. 

Kana sasa putardipe pala angluno themesko saijekhesko čhavipe / izložba kataro nacistikano genocido upral Sintura thaj Rromen 1997. brš, savezno predsjedniko Roman Herzog mothoda kaj samudaripe / genocido upral e Sintura thaj Rromen  sasa uzo motivacija vi opsesija e rasensa, thaj gova sasa ćerdino e udžilipenca te mudaren Sintura vi Rromen metodično džiko agoresko xasaripe sar sasa e Džugenca.  Von avile mudarde sistemski, familija pe familija, kataro majterne džiko majphure. 

Nacistura ćerde daramno xasaripe thaj but problemura e Rromende angla o maripe vi ando vakto kana sasa Dujto themesko maripe.   Ando genocido savo sasa ando maripe nacistura mudarde majcira 200.000 džiko 500.000 Rromen.

Ande palamarimaski Evropa e Rroma durder crdije e buhljardine anglakrisipesa. E Rromengo zumadipe pala maripesko vakto naj avilo pindžardino /ašundo.  

Ando Sovjetsko Savezo vi e komunistikake phuvjende ande palamerimasko šelbršutnipe sasa cirra pindžardipe pala Rromen. E Rroma sar e grupa sasa mudaripesko resipe pala e nacistura thaj lenge saradnikura ando Dujto themesko maripesko vakto.   Vlade ćerde jekh tretmano pala savore sar ‘žrtvura e fašistikengo tradipesko’, so dija o gindo kaj o dukhadipe savo nakhade marginalizarane rromane amalipa von thovde pe rigate sa džiko vakto kana Sovjetsko Savezo avilo čhordo ande 1991. 

Ande Germanija ande 1963. brš krisipa numaj djelično pindžarde kaj o rasizmo sasa o faktoro savo ćerda Rromano tradipe.  Gova sasa o semno te Rroma šaj te astaren došalesko rodipe, itakaj numaj pala o tradipe savo sasa ćerdo kataro 1938. thaj durder, so ando čačipe ćerda pocirra baxtagorale rodipa / mangipa.  

Ko agor 1970. rromane aktivistura zumade te ačhen govavaktesko godjipe / stavo koring samudaripe / genocido upral e Rromende ande Germanija thaj ćerde kampanja pala bareder pindžardipe e tradipesko.  Ando brš 1979. ando koncentraciono logoro Bergen-Belsen ićarde pe demonstracije uzo moto ‘Drabarde e plinesa ando Auschwitz, tradine džiko adjive’, a avindo brš kote sasa grupa kataro dešuduj Rroma, e savenca von trin nakhle nacistikako tradipe.  Von ćerde štrajko e bokhalipestar te vazden godji kataro genocido thaj opro diskriminacijako lundjaripe.  Gova štrajko e bokhalipestar crda maškarthemesko vardipe. 

Sigo athoska gova,  17. marto 1982., kancelaro kataro Zapadna Germanija Helmut Schmidt oficijelno pindžarda kaj e Rroma avile žrtvura e samudaripesko sar rezultato e rasistikane tradipestar save ćerde nacistura.  Numaj tranda brš toska, ando oktobro 2012., germanikani kancelarka Angela Merkel putarda o spomeniko pala Rromen thaj Sintura save o nacistikako režimo mudarda. 

Rroma krzo historija nakhavde but bičačipa, a vi adjive lenge čačipa phagaven pe ando sasto them.  

(Tekst sa bosanskog, na romski jezik prevela Dr. Hedina Tahirović-SIjerčić)