REDOVNA IMUNIZACIJA DJECE: Obuhvat u romskoj zajednici samo pet do šest posto

Piše: B.M.

Istraživanje koje su prije nekoliko godina provele romske i neromske organizacije u Srbiji pokazalo je da je životni vijek Roma za čak 25 godina niži u odnosu na opštu populaciju u Srbiji. Kada se radi o najmlađima, u Bosni i Hercegovini ugroženi su na više načina – od nedekvatnih uslova za život do neredovne imunizacije.

Prema podacima UNICEF-a, smrtnost djece Roma mlađe od pet godina je 27 na hiljadu živorođenih.

Toj statistici jednim dijelom doprinosi i neredovna imunizacija. U BiH, prema procejenama romskih nevladinih organizacija i UNICEF-a obuhvat redovnom imunizacijom je tek pet do šest posto. Taj procenat zabilježen je odavno i već godinama nema značajnijeg rasta. Pozitivni pomaci uglavnom se mogu pripisati radu međunarodnih organizacija i domaćih nevladinih udruženja. Kako to utiče na zdravlje djece i zajednicu, posebno u situaciji kada se proglašava epidemija bolesti koje su mogle biti spriječene redovnom imunizacijom, npr. morbila?

Korist od imunizacije imaju svi, kako vakcinisana djeca i njihove porodice, tako i romska zajednica u cjelini, navode u UNICEF-u za Newipe. Vakcine na godišnjem nivou u svijetu spašavaju više od tri miliona života, značajno smanjujući širenje zaraznih bolesti, invaliditeta i trajnih oštećenja zdravlja, kao i najtežih ishoda bolesti:

– Niska pokrivenost imunizacijom povećava rizik od izbijanja epidemija bolesti koje se mogu spriječiti vakcinacijom, a djeca koja obole od ovih bolesti su u opasnosti od teških komplikacija, dugotrajnog invaliditeta pa čak i smrti. Loša pokrivenost imunizacijom produbljuje razlike u zdravlju i povećava nejednakosti u zdravstvenim ishodima, zbog većeg uticaja na marginalizovanu i ranjivu romsku populaciju. Povećana stopa smrtnosti djece romske nacionalnosti ima velike posljedice za njihove porodice, romsku zajednicu i društvo u cjelini.

Kako pokazuju istraživanja na terenu, roditelji nemaju dovoljno informacija ili su izloženi netačnim i iskrivljenim informacijama o vakcinama putem interneta, te su zabrinuti za sigurnost vakcina i moguće nuspojave. U nekim slučajevima se susreću sa diskriminacijom i otežanim pristupom zdravstvenim uslugama i odgovorima od strane ljekara, zbog čega raste nepovjerenje u zdravstveni sistem i medicinsko osoblje. Takođe, u ruralnim područjima, velika udaljenosti centara za vakcinaciju, nedostatak prevoza i novca sprečava roditelje da vakcinišu svoju djecu.

Podatke o tačnom procentu vakcinisane djece nije moguće prikazati jer ne postoji adekvatna i sveobuhvatna statistika.

Entitetske ustanove za javno zdravstvo pitali smo da li znaju o kom procentu redovno vakcinisane djece govorimo u BiH, ali nemaju konkretne podatke. Iz Zavoda za javno zdravstvo Federacije BiH “predložili” su nam da se za informacije o obuhvatu redovnom imunizacijom obratimo Centru za podršku Roma “Romalen” Kakanj.

U Institutu za javno zdravstvo Republike Srpske navode da ne raspolažu podacima “klasifikovanim prema nacionalnoj, etničkoj i drugoj pripadnosti populacije”, pa tako ne znaju ni koji je procenat djece Roma obuhvaćen redovnom imunizacijom.

Vakcinisano 518 djece u deset lokalnih zajednica

Podaci kojima se, dakle, raspolaže u BiH dolaze isključivo iz nevladinog sektora. Neke od tih organizacija, kao što su RIC Kali Sara i Romalen Kakanj, u saradnji sa UNICEF-om pokušavaju doprijeti do što većeg broja djece. U 2023. kroz saradnju sa Centrom za podršku Roma Romalen Kakanj, bar jednom dozom neke od obaveznih vakcina vakcinisano je 518 djece u deset lokalnih zajednica – Cazin, Donji Vakuf, Kakanj, Tuzla, Visoko, Kalesija, Živinice, Vitez, Gradiška i Bijeljina:

– Projekat je uključivao informativne posjete od vrata do vrata mobilnih timova koje čine lokalni romski medijatori i patronažne sestre iz lokalnih zajednica, a koji su edukovali preko 1.200 roditelja o značaju imunizacije, te pružili podršku u zakazivanju termina za vakcinaciju djece.

Međutim, sve je ovo nedovoljno za ostvarivanje kolektivnog imuniteta, te je još mnogo rada sa romskim zajednicama neophodno kako bi se postigao značajan napredak u obuhvatu vakcinacijom, upozoravaju iz UNICEF-a:

–Kako bi se to desilo, potrebno je razmotriti mjere koje mogu doprinijeti poboljšanju pristupačnosti vakcinacije romskim zajednicama, kao što su formiranje mobilnih timova za vakcinaciju na terenu, produženje radnog vremena domova zdravlja i vakcinalnih centara, prilagođavajući se roditeljima koji ne mogu doći tokom redovnog radnog vremena.

Osim toga, potreban je kontinuirani rad na edukaciji o imunizaciji uz uključenje romskih medijatora i lokalnih zdravstvenih radnika, te uključivanje predstavnika vlasti, lokalnih uticajnih osoba, predstavnika vjerskih zajednica, nevladinog sektora i svih drugih koji mogu pomoći u izgradnji povjerenja i rješavanju kulturnih i drugih prepreka u proces zagovaranja imunizacije.

Nizak stepen informisanosti

Kali Sara je 2022.godine izradila izvještaj o barijerama u provedbi programa obaveznih imunizacija djece u FBiH sa fokusom na romsku djecu u sklopu projekta „Podizanje svijesti o važnosti vakcinacije sa posebnim fokusom na romsku djecu – Imunizacija za svako dijete!!!“ a koji je bio finansijski podržan sredstvima UNICEF-a u Bosni i Hercegovini.

Istraživanje je rađeno u FBiH i to Sarajevskom, Zeničko-dobojskom, Srednjobosanskom i Tuzlanskom kantonu:

–U sklopu istraživanja urađena je detaljna analiza zakonskog i institucionalnog okvira i relevantnih izvještaja o provedbi programa obaveznih imunizacija sa posebnim fokusom na FBiH. Istraživanje je uključilo i održavanje radionica sa nadležnima u oblasti zdravstva i uprave, sa svih nivoa vlasti uključujući i praktičare što je omogućilo razumijevanje percepcije glavnih aktera i procjenu organizacionih i eksternih uslova u kojima se planira i realizuje program obaveznih imunizacija. Također je sprovedeno i anketiranje romskih roditelja. Cilj anketiranja je bio da se istraže stavovi roditelja i lični faktori odnosno prepreke koje proističu iz ličnih socio-ekonomskih uslova u kojima se porodice nalaze – kaže za Newipe Sanela Bešić, izvršna direktorica Romskog informativnog centra Kali Sara.

Prema njenom mišljenju, barijere ili prepreke većem obuhvatu imunizacijom  odnose se  na pomanjkanje propisanih procedura za pozivanje  i obavještavanje roditelja i neujednačenost u načinu vršenja monitoringa odziva roditelja u kombinaciji sa ostalim faktorima kao što su lični faktori, neadekvatni mehanizmi podrške i komunikacije i nizak stepen informisanosti opšte populacije.

–Lični faktori kao što su stepen informisanosti roditelja i drugi socio-ekonomski faktori imaju značajan uticaj na motivaciju i ponašanje roditelja. Određeni specifikumi utiču i na sposobnost roditelja i kreiraju dodatne prepreke koje postojeći zdravstveni sistem nije u stanju da adekvatno prevaziđe.Istraživanjem je utvrđeno da stepen socijalne isključenosti ima direktan i negativan uticaj na stope obuhvata obaveznom imunizacijom što je posebno vidljivo u romskim zajednicama.

Podaci iz ovog istraživanja ukazuju i na fluktuacije u obuhvatu imunizacijom iz godine u godinu i  određene razlike između četiri posmatrana kantona. Iako su 2019. godine u FBiH vrijednosti obuhvata imunizacijom bile u porastu u odnosu na prethodne godine iste su i dalje ispod potrebnih vrijednosti od 90% odnosno 95%. S obzirom da su u romskim zajednicama stope obuhvata imunizacijom oko 5%, veliki broj mladih majki su i same nevakcinisane:

-Dok se otklanjanju barijera i prepreka ne pristupi na institucionalan  sistemski  način,  neće doći do povećanja stope imunizirane djece generalno – smatra naša sagovornica.

Na državnom nivou, kroz akcione planove za potrebe Roma u BiH, Ministarstvo za ljudska prava trebalo bi tijesno sarađivati sa entitetskim ustanovama javnog zdravstva. Naveli smo ranije da ove ustanove nemaju čak ni statističke podatke o procentu djece obuhvaćene obaveznom imunizacijom. U ZZJZ FBiH za Newipe kažu da su upravo kroz akcione planove i u saradnji sa Ministarstvom i udruženjima provodili edukacije medijatora, organizovali preventivne pedijatrijske preglede, te “davali mišljenja na promotivne materijale koje su producirala udruženja Roma, distribuirao materijale o imunizaciji koje je producirao Zavod za javno zdravstvo Federacije Bosne i Hercegovine”.

Institut za javno zdravstvo RS-a u saradnji sa Ministarstvom za ljudska prava BiH i Ministarstvom zdravlja i socijalne zaštite RS-a realizuje aktivnosti “Osnaživanje romskih udruženja za unapređenje zdravlja i zdravstvene zaštite Roma u RS-u”, na osnovu kojih se u saradnji sa romskim udruženjima realizuju preventivni pregledi i vakcinacija, te edukacija. Trenutno je aktuelan javni poziv Instituta za dostavljanje prijedloga projekata unapređenja zdravlja romske populacije od strane romskih udruženja registrovanih u RS-u, pa pozivaju organizacije da se prijave.

Podsjetimo, država je za zdravstvenu zaštitu Roma u prošloj godini izdvojila 300 hiljada KM.

(Newipe)